Hanka Grupińska Bücher

Kurz nach dem Ende des Zweiten Weltkriegs fertigte Marek Edelman, einer der Kommandeure des Aufstands im Warschauer Ghetto, eine Liste der Kämpferinnen und Kämpfer an. Jahrzehnte später hat die polnische Publizistin Hanka Grupińska die Liste in einem Londoner Archiv wiederentdeckt. Sie machte es sich zur Aufgabe, den Lebenswegen der zumeist jungen Menschen, die sich den deutschen Besatzern mit der Waffe in der Hand entgegenstellten, nachzugehen. Auf Basis zahlreicher Gespräche mit den Überlebenden des Aufstands sowie der Auswertung der Literatur sind erschütternde Kurzbiografien von 308 namentlich bekannten Aufständischen entstanden, von denen nur wenige überlebt haben. In Polen genießt das Buch den Status eines Standardwerks zum Aufstand im Warschauer Ghetto.

Idealne uzupełnienie, a niejako kontynuacja książki „Ciągle po kole”. Zbiór ponad 300 biogramów – epitafiów żołnierzy Żydowskiej Organizacji Bojowej, oparty na Liście wysłanej w 1943 roku do Londynu przez przywódców tej organizacji, jako ślad pamięci po tych, którzy walczyli w powstaniu w getcie warszawskim. Marek Edelman w krótkim i przejmującym wstępie pisze: „Getto warszawskie nie ma cmentarza. Kości żołnierzy żydowskich są zmieszane z cegłami zburzonego miasta. Proch spalonych ciał zmieszany z ziemią. Nie ma grobów, nie ma kamiennych tablic. I nie ma człowieka z jego imieniem i nazwiskiem, z opowieścią najkrótszą, kim był i jak żył”. Hanka Grupińska tworzy taki cmentarz, miejsce pamięci ze słów. Zbiera historie, czy raczej ich okruchy, z których rekonstruuje fragmenty życia. Skrupulatność w zbieraniu faktów, uważność na każdy drobiazg, który odkrywa znacznie więcej – to wszystko sprawia, że czujemy oddech wielkiej literatury. Autorka zostawia bohaterom ich język, nie poprawia, nie tłumaczy, bo „język czasem, jak obraz, może pokazać, a nie wytłumaczyć czy objaśnić”.

Książka dokumentuje prace związane z dwoma projektami historii mówionej: „Świadek żydowskiego stulecia” dla Fundacji Centropa oraz „Zapisywanie świata żydowskiego w Polsce” dla Żydowskiego Instytutu Historycznego. Z bogatego archiwum rozmów Autorka wybiera 12 opowieści polskich Żydów urodzonych w latach 1909–1926. W oparciu o wspomnienia, często sprzeczne i fragmentaryczne, odtwarza codzienne życie przedwojennej społeczności żydowskiej w Polsce. Wraz z bohaterami przywołuje klimat żydowskich miasteczek, domowe rytuały, zapomniane zwyczaje oraz przepisy na świąteczne potrawy. Bohaterowie pochodzą z różnych środowisk i klas, z rodzin zasymilowanych oraz ortodoksyjnych, bogatych i biednych, mówiących w jidysz i/lub po polsku. Choć ich nazwiska nie są znane, ich historie tworzą fascynujący obraz wielości obecności Żydów w Polsce. Opowieści koncentrują się głównie na okresie przedwojennym, najtrudniejszym do odtworzenia, ale obejmują również czasy wojny i późniejsze. Hanka Grupińska z szacunkiem podchodzi do języka, pozwalając bohaterom wypowiedzieć się w pełni, oddając rytm intymnej rozmowy. W momentach, gdy słów brakuje, staje się delikatną akuszerką wyznań, wiedząc, gdzie postawić kropkę, za którą następuje milczenie.

Tybetańczycy, o których pisze Hanka Grupińska, to ludzie bez ziemi, bez państwa – żyją w miejscu użyczonym, w kraju należącym do innych.Od 1959 roku chronią się w Indiach. Uciekali przed chińską przemocą, szli do swojego nauczyciela i opiekuna, do Dalajlamy. Tam, na wygnaniu, jest ich dziś ponad 100 000. I o nich jest ta książka. O uciekinierach, buddystach, mniszkach i sprzedawczyniach, o aktywistach politycznych, pisarzach i poetach. O nich, którzy pamiętają swój kraj i czekają powrotu.Hanka Grupińska wracała do Himaćal Pradesz przez 10 lat. Wiele miesięcy mieszkała w klasztorach mniszek tybetańskich. Wędrowała dalekowysoko, do doliny Spiti. Napisała książkę, która nie spieszy – ofiaruje czas namysłu wokół rozmaitych znaczeń.

W tomie drugim także przedwojnie jest najważniejsze, bo jest najbliżej utraconego życia i najdalej zadanej śmierci. Są też w tej książce łączniki biograficzne: wojna i czas po, które budują pełniejszy portret postaci. No właśnie – portret postaci to jeden plan tych historii, drugi, niemniej ważny, to obraz matczynego miejsca bohaterki czy bohatera: miasteczko, wieś, duże miasto. Jest i trzeci plan: język. Opowiadacze mówią swoim językiem, a my ten język zapisujemy najstaranniej. I powtórzę – nie ma tu formy niepoprawnej, każda jest pełnoprawna, bo takiej używano. A nadto są tu słowa, frazy odległe: klientura, przetak, preparatka, paradny pokój, rozkłócone jajko, pryncypialna ulica, marmoladziarnia i szmuklować, są też przepisy na zrobienie szczotki ryżowej i koszernej macy… HANKA GRUPIŃSKA � Nowy, drugi zbiór krótkich opowieści jest kolejną próbą, którą podejmuje Hanka Grupińska, by przywołać życie polskiego żydostwa czasu międzywojennego i także opowiedzieć, jak ocaleńcy usiłowali radzić sobie z tragedią Holokaustu w trudnym powojennym czasie „realnego socjalizmu”. Oba tomy, 12 opowieści żydowskich i 18 opowieści żydowskich zasługują na wyjątkową uwagę Czytelników. � ANTONY POLONSKY, EMERITUS PROFESSOR OF HOLOCAUST STUDIES, BRANDEIS UNIVERSITY