Filip Musiał Bücher

Kardynał Henryk Gulbinowicz, w latach 19701976 administrator apostolski w Białymstoku, w latach 19762004 metropolita wrocławski, został zapamiętany przede wszystkim z czasu, kiedy posługiwał w stolicy Dolnego Śląska. Zapisał się w pamięci wiernych nie tylko jako ordynariusz archidiecezji wrocławskiej, ale również jako jeden z tych hierarchów, którzy od lat osiemdziesiątych XX w. wywierali znaczący wpływ na życie Kościoła polskiego. Był i jest postrzegany jako jeden z niewielu biskupów, który utrzymywał kontakty z opozycją antykomunistyczną i wspierał jej działalność. Te fakty i oceny uzupełnia niniejsza edycja źródłowa, która przybliża trwający od końca 1969 do października 1985 r. dialog operacyjny z funkcjonariuszy Departamentu IV MSW z ks. Gulbinowiczem. Początkowo, w latach 19701975, duchowny był traktowany przez nich jako kandydat na TW, później incydentalnie określano go jako kontakt operacyjny, raz jako kontakt poufny. Najczęściej jednak konwersacje z nim określano jako rozmowy operacyjne, rozmowy czy spotkania co świadczy o traktowaniu go jako kontaktu operacyjnego. Jednocześnie należy zaznaczyć, że w ewidencji operacyjnej w latach 19701986 ks. Gulbinowicz pozostawał zarejestrowany jako kTW. Wspomniane kontakty nie zostały dotychczas omówione w literaturze przedmiotu, pominięto także fakt uznawania abp. Gulbinowicza przez funkcjonariuszy SB za kontakt operacyjny, stąd potrzeba szczegółowego przedstawienia oraz opatrzenia aparatem krytycznym. To także początek realizacji zaprojektowanego w Komańczy programu duszpasterskiego Wielkiej Nowenny. Szczególnym wydarzeniem opisanym na kartach tego tomu jest podróż do Włoch wiosną 1957 r. Tom zawiera także relacje ze spotkań z ludźmi władzy - ostatnie dwa miesiące 1956 r. oraz rok 1957 to bowiem czas intensywnych kontaktów państwo - Kościół katolicki.

Wielowątkowa analiza teoretycznego przygotowania do pracy operacyjnej funkcjonariuszy SB, przeprowadzona na podstawie specyficznych źródeł podręczników opracowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a także prac dyplomowych powstałych w Wyższej Szkole Oficerskiej MSW w Legionowie oraz instrukcji wydawanych przez resort. Opierając się na nich, skrupulatnie przedstawiono dokonujące się pod wpływem zmian sytuacji politycznej modyfikacje środków, metod i form pracy operacyjnej w latach 19451990, koncentrując się zwłaszcza na dwóch ostatnich dekadach PRL. Walor źródłowego kontekstu omawianych kategorii rzeczowych i osobowych środków pracy operacyjnej (m.in. osobowych źródeł informacji, w tym tajnych współpracowników), podstaw werbunku, trybu formalizacji współpracy oraz jej dokumentowania zaprezentowanych w ujęciu dynamicznym pozwala na właściwe uporządkowanie naszej wiedzy o tych zagadnieniach, wolne od publicystycznych uogólnień i poważnych nieścisłości pojawiających się w debacie publicznej na temat celów, charakteru i motywów tajnej współpracy z SB i stanowiące doskonały punkt wyjścia do zrozumienia metod i form działania komunistycznej policji politycznej w praktyce. Publikacja zawiera podsumowanie stanu badań nad pracą operacyjną SB w latach 19701989, a zamyka ją aneks w postaci Słowniczka pojęć z języka operacyjnego UB/SB.