Dorota Kozicka Bücher

As a writer, critic, and philosopher, Stanisław Brzozowski (1878-1911) left a lasting imprint on Polish culture. He absorbed virtually all topical intellectual trends of his time, adapting them for the needs of what he saw as his primary mission: the modernization of Polish culture. The essays of the volume reassess and contextualize Brzozowski's writings from a distinctly transnational vantage point. They shed light on often surprising and hitherto underrated affinities between Brzozowski and intellectual figures and movements in Eastern and Western Europe. Furthermore, they explore the presence of his ideas in twentieth-century century literary criticism and theory.

Pomysłodawczynie Konstelacji krytycznych odwołują się do tradycji Benjaminowskiej, wyszukując kontynuacje, przejęcia i modernizacje tej epistemologiczej metafory. Założenia teoretyczne są tu bardzo istotne, albowiem tytułowe pojęcie istnieje w postaci rozproszonej lub bywało używane intuicyjnie w humanistyce. Choć założona we wstępie metodologiczna rewolucja korzysta miejscami z dość klasycznego sposobu porządkowania, mieszczącego się w historii recepcji, analizie pola i komunikacji, a nawet w dziejach arcydzieł, idei i postaci, to wprowadza wiele nowych wątków, poza samym założeniem konstelacyjności. Staje się inną historią kultury, a także zatrzymuje uwagę na samej krytyce, o której w ostatnich latach rozmawiamy głównie w poetyce kryzysu, udowadniając, iż zapaść jest jednym jeszcze mitem dyskursywnym. prof. dr hab. Inga Iwasiów Obydwa tomy Konstelacji krytycznych zbiór rozpraw i antologia wzajemnie się oświetlają, są sobie potrzebne. Autorki i autorzy artykułów w tomie Teorie i praktyki zasadniczo odwołują się do wypowiedzi krytycznych z antologii, będących bazą dla układanych konstelacji. To świetne rozwiązanie praktyczne, mające m.in. zalety dydaktyczne w ramach edukacji uniwersyteckiej: o strategiach i dyskursach krytyki literackiej XX i XXI wieku ciekawie i kompetentnie powiadamiają autorzy szesnastu artykułów zgromadzonych w tomie pierwszym, ale też w owych strategiach i dyskursach dobrze orientują teksty zgromadzone w szesnastu blokach (tom drugi), które przecież mogą być przedmiotem osobnych lektur i podstawą autonomicznych studiów czy dociekań. dr hab. prof. UŚ Dariusz Nowacki

Krytyczne (nie)porządki – książka poświęcona współczesnej polskiej krytyce literackiej, koncentrują się przede wszystkim na problemach dyskursu krytycznego, krytycznoliterackiej retoryki, metakrytycznej samo-świadomości. Autorka próbuje przyjrzeć się temu, jak krytyka sama się definiuje i jak jest definiowana, jak sytuuje się i jak jest sytuowana w przestrzeni życia literackiego i społecznego, śledzi sposoby jej oddziaływania, tropi najciekawsze krytyczne strategie. Opisując dyskurs krytyczny, pokazuje różnorodne uwikłania krytyki, zarówno jej wielogłosowość oraz performatywny charakter, jak i mechanizmy wspólnotowych (środowiskowych, grupowych) zachowań, a także relacje między obowiązującymi w polu krytyki regułami a indywidualnym głosem podmiotu. Zwraca też uwagę na współzależności między krytycznymi wystąpieniami a zmianami w przestrzeni życia publicznego. Analiza dyskursu krytycznego i jego instytucjonalnych uwarunkowań pozwala tutaj zarówno na uchwycenie podmiotowości, indywidualnego charakteru oraz swoistości krytycznych projektów, jak i na refleksje dotyczące szerszej problematyki światopoglądowej, kulturowej, a także komunikacyjnych uwarunkowań krytyki. Istotnym punktem odniesienia dla takiego spojrzenia na krytykę literacką są m.in. prace Michela Foucaulta i Pierre’a Bourdieu. Kluczowe w pierwszej części książki zagadnienia metakrytycznych metafor, narcyzmu krytyki oraz funkcjonowania dorobku Stanisława Brzozowskiego w krytyce literackiej przedstawione zostały w szerszej perspektywie, obejmującej drugą połowę XX wieku i pierwsze lata wieku XXI. W drugiej części książki wyeksponowana została cezura przełomu 1989 roku, a poszczególne teksty poświęcone zagadnieniom związanym z ustawianiem krytycznego głosu w nowej sytuacji literatury i kultury, z przesuwaniem pola krytyki, a także z poważnymi zmianami wewnątrz tego pola złożyły się na pogmatwaną, skomplikowaną mapę krytycznoliterackich wystąpień ostatnich lat.

W przypadku pisarstwa Marii Dąbrowskiej lekturowa formuła rozczytywania wydaje nam się bardziej adekwatna niż zadomowiona już na gruncie polskich studiów kobiecych interpretacyjna formuła rozbierania. Nie tylko dlatego, że zarówno osobowość pisarska, jak i sama twórczość autorki Nocy i dni z trudem mieści się w kulturowych granicach wyznaczanych literaturze kobiecej, stanowiąc wyzwanie dla lektury feministycznej, koncentrującej się często na płciowo- cielesnej problematyce gorsetu. Ale również dlatego, że o ile interpretacyjna procedura rozbierania zakłada raczej zaglądanie pod podszewkę tekstu, zdzieranie kolejnych warstw znaczeń, odkrywanie ukrytych sensów, o tyle rozczytywanie stara się wychodzić poza opozycję powierzchni i głębi. Nie szuka ono tego, co w tekście zostało symptomatycznie ominięte lub stłumione, lecz wsłuchuje się uważnie w to, co w tekście zostało wypowiedziane. To właśnie takiej lektury domaga się dziś wielowątkowa twórczość Dąbrowskiej. Jednak niezależnie od tego, według jakiego klucza czytelnicy zechcą przeczytać tę książkę, istotne dla nas jest to, żeby pokazywała ona zarówno możliwości, jak i ograniczenia projektu pisarskiego Marii Dąbrowskiej, jej pełen rys i pęknięć, arcyciekawy wizerunek.