Dziewiąty tom Słownika gwar Lubelszczyzny, zatytułowany Przestrzeń wsi.
Ukształtowanie powierzchni. Życie społeczne i zawodowe zawiera 1959 haseł
wzbogaconych 23 ilustracjami i 34 mapami językowymi. Jest to słownictwo
zgrupowane wokół przestrzeni wiejskiej otaczającej człowieka i wpływającej na
jego działania. Stanowi odrębną całość tematyczną poświęconą przestrzeni wsi,
ukształtowaniu powierzchni, życiu społecznemu i zawodowemu mieszkańców, w tym
zawodom i miejscom już należącym do przeszłości, ale organizującym dawne życie
mieszkańców wsi. Ze Wstępu
Siódmy tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Odzież i obuwie.
Przędzenie lnu i tkanie płótna zawiera 2030 haseł wzbogaconych 30 ilustracjami
i 42 mapami językowymi. Stanowi odrębną całość tematyczną, poświęconą
tradycyjnym wiejskim ubraniom, obuwiu, przędzeniu lnu, tkaniu płótna oraz
budowie narzędzi do tego przeznaczonych. Przedmiotem opisu są nazwy ubrań
kobiecych i męskich, obuwia oraz przędzenia lnu i tkania płótna. Każda z nich
jest szczególnym znakiem pamięci, odwołującym się do miejsca i czasu oraz
tradycji lokalnej i regionalnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie.
Dwunasty tom Słownika gwar Lubelszczyzny, podobnie jak tomy poprzednie,
stanowi odrębną całość tematyczną, a zamieszczone w nim słownictwo, nazywające
czynności, miary, uczucia oraz cechy i właściwości wiejskiego obszaru
językowo-kulturowego, z jednej strony utrwala obraz tradycyjnej wspólnoty,
jaka go zamieszkiwała, z drugiej zaś pokazuje mieszkańców ziemi lubelskiej,
jako część większej społeczności posługującej się również polszczyzną ogólną.
[…]. To kolejne cykliczne opracowanie Autorki budzące podziw i uznanie. Jego
walorem jest przede wszystkim bogate archiwalne słownictwo gwarowe,
zarejestrowane w setkach wsi, znakomicie udokumentowane w cytatach oraz
zobrazowane na mapach, ale również nowatorskie spojrzenie Autorki na spuściznę
pokoleń, umożliwiające uczonym i miłośnikom ziemi lubelskiej na korzystanie z
jej badań w Internecie. […]. Słownik gwar Lubelszczyzny Profesor Haliny
Pelcowej (tomy: I-XII) to dzieło wybitne, pomnikowe, chluba polskiego
językoznawstwa. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Kurek, Uniwersytet
Jagielloński Tom XII przedstawia 1397 leksemów gwarowych ułożonych tak jak w
tomach poprzednich alfabetycznie w zapisie półfonetycznym. Każde hasło jest
misterną naukową mozaiką różnych informacji […]. Z powodów kończenia serii
wydawniczej tom XII różni się od tomów poprzednich dwoma bardzo nośnymi,
liczącymi się dla nauki segmentami. Najpierw jest znakomity, wielki, liczący
ponad 120 stron wydruku komputerowego korpus tekstów gwarowych. […]. Te światy
za słowami, jakie utrwalają przedstawiane przez Pelcową teksty gwarowe,
ocalają dawną wiejską kulturę materialną i duchową wsi lubelskiej. Łączą
przeszłość z teraźniejszością, stanowią jeden wielki dialog z tradycją. Prócz
zachowania pamięci są wyborne pod względem językowym. Czytam te teksty z
prawdziwą naukową radością, to najlepsze teksty z regionu, które ukazały się w
Polsce w ciągu ostatnich lat. A może nawet teksty jedyne? Kolejnym novum jest
tu indeks haseł zamieszczonych we wszystkich tomach Słownika. Rzecz kapitalna,
bardzo praktyczna i nieodzowna dla szybkiego korzystania z poszczególnych
tomów. […]. Wybitne dzieła nie potrzebują wielu słów, aby je pochwalić czy
zachęcić do korzystania z ich dobra, wielkie dzieła bronią się same. Dzieło
profesor Haliny Pelcowej jest takim wspaniałym dobrem nauki polskiej i naszej
kultury. Z recenzji prof. dra hab. Kazimierza Ożoga, Uniwersytet Rzeszowski
Recenzowana monografia, zatytułowana Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem
tożsamości regionu lubelskiego, jest ostatnim tomem projektu Regionalne
dziedzictwo językowe Lubelszczyzny o charakterze etnicznym: Słownik gwar
Lubelszczyzny (tomy VI-XII) z dokumentacją leksykologiczną, kartograficzną,
ikonograficzną i dźwiękową []. Jest to znakomita synteza książkowa
podejmująca, w dobie globalizacji, niezwykle ważny temat dziedzictwa
leksykalnego jako wyznacznika tożsamości regionu, dogłębnie przemyślana, jasno
napisana, odznaczająca się doskonałym warsztatem metodologicznym i wyjątkową
dokumentacją materiałową. []. Jej trzon stanowi pięć rozdziałów teoretyczno-
materiałowych, w których do badań leksyki gwarowej zastosowano nowoczesny
aparat lingwistyczny z zakresu kognitywizmu oraz socjo- i pragmalingwistyki,
zachowując jednocześnie odpowiednie proporcje pomiędzy oglądem teoretycznym
omawianego zagadnienia, a dokumentacją materiałową. []. Odznaczająca się
bogactwem materiałowym i doskonałym warsztatem metodologicznym, a ponadto
zaopatrzona w imponującą bibliografię, książka Profesor Haliny Pelcowej pt.
Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, dzięki
szeroko zakreślonym horyzontom teoretycznym oraz wnikliwej analizie
zgromadzonego materiału, niewątpliwie będzie stanowić jeden z podstawowych
wzorców metodologicznych dla kolejnych autorów słowników gwarowych, jak też
dla analizy ludowej leksyki innych regionów Polski. Z recenzji prof. dr hab.
Haliny Kurek, Uniwersytet Jagielloński
Dziesiąty tom Słownika gwar Lubelszczyzny zatytułowany Obrzędowość i
obyczajowość ludowa zawiera 2069 haseł wzbogaconych 25 ilustracjami i 41
mapami językowymi. Jest to nazewnictwo różnych etapów obrzędów przejścia
(narodzin i chrztu, zaślubin i wesela, śmierci i pogrzebu), świąt dorocznych i
rodzinnych oraz związanych z tym obrzędów, zwyczajów, obyczajów religijnych i
świeckich, z uwzględnieniem przesądów, zachowań magicznych i symbolicznych.
Część z nich należy już do przeszłości, inne są obecne na lubelskiej wsi i
wpisują się w jej współczesność. Ze Wstępu
Tom XI zatytułowany Meteorologia i astronomia. Czas. Kolory to znakomita publikacja uznanej lubelskiej badaczki, która wyróżnia się najwyższym poziomem merytorycznym i doskonałą procedurą metodologiczną, kontynuując najlepsze tradycje polskiej dialektologii. Dzieło to jest doskonałe i nie wymaga żadnych poprawek, ponieważ spełnia kilka rzadko spotykanych funkcji w pracach naukowych. Przede wszystkim, stanowi istotny wkład w naszą wiedzę językoznawczą, oferując głębokie zrozumienie semantyki związanej z meteorologią i astronomią w kontekście gwar lubelskich.
Kolejną ważną funkcją jest metodologiczna, gdyż przedstawia precyzyjną procedurę badawczą, która ma na celu opracowywanie słowników gwarowych, dokumentujących bezcenne informacje z ginącego uniwersum językowo-kulturowego polskiej wsi. Słownik ten ma również istotne znaczenie społeczne, integrując lokalną społeczność poprzez ukazanie jej dziedzictwa językowego i kulturowego. Dodatkowo, stanowi doskonały podręcznik edukacji regionalnej, co jest szczególnie ważne w kontekście współczesnej Europy, oraz podkreśla wkład Lubelszczyzny w polskie dziedzictwo językowe i kulturowe.
