Grzęda Mateusz Bücher

Z przyjemnością oddajemy do rąk Czytelników siódmy tom serii Studia z historii sztuki dawnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Narodowego w Krakowie autorstwa Mateusza Grzędy. Między normą a naturą. Początki portretu w Europie Środkowej (około 1350-1430) to monografia poświęcona jednemu z najbardziej intrygujących i ciągle nie dość dobrze rozpoznanych zjawisk w kulturze artystycznej Europy Środkowej – narodzinom portretu. Praca wprowadza czytelnika w zagadnienia, które do tej pory nie były przedmiotem refleksji badawczej. Wysoki poziom narracji naukowej dopełnia bogaty materiał ilustracyjny oraz obszerne zestawienie literatury przedmiotu.

Książka podejmuje problematykę XIX-wiecznej architektury mieszkalnej na przykładzie neobarokowego pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu wzniesionego w latach 1898-1900. Architektura pałacu rozpatrywana jest tu w kontekście typologicznym i stylowym, skupiając się tym samym na dwóch kluczowych zagadnieniach: przemian w architekturze rezydencjonalnej dokonujących się na przełomie XIX i XX stulecia oraz fenomenu wiedeńskiego neobaroku, w którego lansowaniu znaczącą rolę odegrali projektodawcy gmachu – biuro architektoniczne Fellner & Helmer. Osobna uwaga poświęcona zostaje Leopoldowi Simony’emu, innemu austriackiemu architektowi, który pokierował rozbudową rezydencji w latach 1908-1911. Ważnym kontekstem dla zrozumienia rozwiązań formalnych i funkcjonalnych zastosowanych w pałacu są omówione w książce koncepcje austriackich krytyków architektury, zwłaszcza zaś głównego propagatora neobaroku – Alberta Ilga oraz uwarunkowania rozwoju architektury rezydencjonalnej pod koniec XIX i na początku XX wieku w Galicji. Przeprowadzona analiza prowadzi do konkluzji, iż pałac w Okocimiu był nie tylko wygodną i nowoczesną rezydencją wzniesioną w modnej szacie stylowej dla zamożnego fabrykanta. Wybór form barokowych był tu uzasadniony konotacjami arystokratycznymi, co sugeruje, że mamy w tym przypadku do czynienia z przejawem poszukiwań narodowej tożsamości oraz wczesnego nawiązania do baroku pojętego jako rodzima tradycja architektoniczna.