Szczegóła Lech Bücher

Prezentowana praca jest rezultatem analizy dyskusji toczącej się od kilku lat wokół fenomenu przemiany państwa demokratycznego w hybrydowy system polityczny. W świetle większości diagnoz nie ulega wątpliwości, że III RP spełniająca jeszcze niedawno elementarne kryteria stabilności, lokuje się dzisiaj w kategorii państw demokratycznie ułomnych, pozbawionych predykatu liberalna i ewoluujących w trudnym do przewidzenia kierunku. Jest on kształtowany przez populistyczny, daleki od spójności projekt Dobrej Zmiany i autorytarny styl obozu politycznego, który pod tym szyldem odniósł serię zwycięstw wyborczych. Trawestując rozważania Jerzego Szackiego nad populizmem: Prawo i Sprawiedliwość oferowało swoim zwolennikom rodzaj wiary, która miała swój kościół (partię), proroka (od kwietnia 2010 również świętego), ale pozbawiona była teologii i popularności, które pozwalałyby wykroczyć poza status sekty. Układ tych metafor może ilustrować zarysowaną w tej pracy analizę mechanizmów przemiany PiS w formację ludowo narodową, konstruowaną wokół ideologii egzystencjalnie podstawowego podziału kulturowego.

Istnieją w politologii problemy powszechnie uznawane za ważne i w wielu kontekstach stawiane, które mimo tego nie posiadają ustalonej nazwy, miary ani relatywnie choćby jednolitej wykładni teoretycznej. Przyciągają one uwagę i stają się przedmiotem bardziej systematycznych odniesień przeważnie wtedy, gdy stanowiące ich źródło zjawiska wydają się osiągać natężenie, które intuicyjnie – w świetle umownych zazwyczaj kryteriów – przyjmowane jest za stan niepożądany, odbiegający od normy. Status poznawczy tego rodzaju problemów wyznacza ich zakorzenienie w szerszych przedmiotowo koncepcjach opisujących działanie pewnych całości, których odnośne zjawiska stanowią istotny funkcjonalnie komponent. Wzmiankowane okoliczności dotyczą – jak można sądzić – problematyki, dla której proponuję w pracy określenie apatia polityczna. Jej miejsce w naukach społecznych wynika ze znaczenia, jakie w historii refleksji nad warunkami pomyślnego działania demokratycznego porządku ustrojowego uzyskały kwestie zachowań jego uczestników – obywateli. Żywotna w teorii demokracji tradycja arystotelesowska, problem zaangażowania i udziału jednostek w życiu politycznym trwale związała z centralnymi w klasycznej filozofii polityki pytaniami o zgodny z ludzką naturą i jej skłonnościami, czy możliwościami wzór organizacji państwowej. Każda doktrynalnie rozwinięta wizja demokracji, nawet te, skupione na zagadnieniach prawno-ustrojowych – chcąc zachować związek z etymologią słowa „demokracja” – przewiduje określony model partycypacji społeczeństwa w procesach politycznych. Wysiłek projektowania demokratycznych instytucji z natury rzeczy zawiera wyobrażenie wzorów zachowań mających umożliwiać, zapewniać ich efektywne funkcjonowanie.